Op het eerste gezicht vullen Europa en West Afrika elkaar mooi aan wat betreft de zuivelsector. Europa produceert teveel, vooral nu het melkquotum is afgeschaft; in West Afrika neemt de vraag sterk toe en wordt er lokaal niet genoeg geproduceerd. De grootste zuivelproducenten breiden hun gebied al uit,via de EPA verdragen (Economic Partnership Agreements) die nog steeds met het ene land na het andere afgesloten worden. Zal de lokale zuivelsector zich onder deze omstandigheden kunnen ontwikkelen?
Oxfam en SOS Faim maakten produceerden samen een rapport om deze vragen te beantwoorden. Ze stelden ook een reeks aanbevelingen op om lokale melkproductie te ondersteunen, voor zowel Europa als West-Afrika. Samenvatting:
De Afrikaanse landen hebben zich lang verzet tegen de ondertekening van de EPA verdragen, waarna de EU een ultimatum stelde: als jullie niet ondertekenen wordt jullie export naar de EU belemmerd. Onder druk van grotere bedrijven in hun land (grondstoffen zoals olie, en bloemenexport etc.) gaven verschillende landen toe en de meeste landen hebben getekend tussen 2014 en oktober 2016, behalve Nigeria (in zijn eentje verantwoordelijk voor 56% van het BNP van ECOWAS, de unie van West Afrikaanse landen) en Gambia. De EU kan alvast met de andere landen een ‘interim’ verdrag sluiten, en dan komt het er eigenlijk op neer dat de EU in West Afrika gaat concurreren met Nigeria.
In de EPA’s wordt afgesproken dat zowel de EU als de West Afrikaanse landen niet meer dan 5% importheffingen zullen vragen. Dat klinkt royaal: jullie mogen naar onze grote EU exporteren! Maar de Afrikaanse landen kunnen vnl grondstoffen en producten van grote (vaak buitenlandse) landbouwbedrijven zoals bloemen exporteren. Melk wordt meer dan genoeg geproduceerd in Afrika maar de prijs kan niet op tegen de lage prijzen van Europese melkpoeder.
Voor de herdersvolken in West Afrika zijn vlees en melk heel belangrijke producten. Er is een sterke trek naar de steden. Erg verleidelijk voor de regeringen om te kiezen voor goedkope export in plaats van de stimulering van hun eigen zuivelsector. Nu nog is de zuivelproductie in de meeste landen zoals Nigeria voor 80% afkomstig van de eigen productie, maar in bijvoorbeeld Senegal is dat slechts 30%. De productie wordt vooral door de boeren en hun families geconsumeerd; in de stad wordt geïmporteerde zuivel geconsumeerd. Er zijn in de laatste 15 jaar wel grotere bedrijven met een hogere productie ontstaan in de buurt van de steden, maar zullen die het op kunnen nemen tegen de Europese zuivelsector die hier bedrijven wil beginnen?
De melkvoorraad in de EU is in een jaar (na afschaffing van het quotum) met 800% toegenomen. De prijzen zijn dus in een vrije val, en de EU zuivelsector biedt zich heel goedkoop aan op nieuwe markten zoals in West Afrika. Wel zijn de Europese bedrijven bezorgd om hun imago, want tegenwoordig wordt ‘social responsibility’ gevraagd. Friesland Campina zegt dus op haar website :’ (Wij willen ) met een lokale focus bijdragen aan de voedselzekerheid’ Maar ook alle andere Europese zuivelbedrijven zijn zich al aan het vestigen in West Afrika, en verkopen bijvoorbeeld kleine plastic zakjes melk gemaakt van Europese poedermelk. Zie het rapport* voor info over de vestiging van de Europese zuivelsector in de verschillende West-Afrikaans landen. Zullen de Europese bedrijven investeren in de verweking van lokale melk, zoals ze zeggen op hun websites, of gaan ze ter plekke van hun Europese voorraden zien af te komen? De meeste gokken voorlopig op beide paarden.
De meeste West Afrikaanse regeringen zoals die van Burkina Faso willen wel de consumptie van lokale melk propageren, maar krijgen te maken met een prijsverschil: de Europese melk is goedkoper, en bovendien mag die verkocht worden onder het label ‘Burkina melk’. Als een middelgroot inlands bedrijf zoals la Laiterie du Berger in Senegal succesvol is kan het op een gegeven moment niet meer aan de vraag voldoen, en Danone heeft een aandeel van 25% genomen in dit bedrijf en gebruikt nu 30% of zelfs 50% om Dolima yoghurt te produceren. In het rapport staan andere voorbeelden. In Egypte heeft Danone een zuivelbedrijf gebouwd geschikt voor 2500 koeien, dat voor 40% aan de Egyptische vraag voldoet. Dit voorbeeld wordt nog niet gevolgd in West Afrika maar dat lijkt slechts een kwestie van tijd.
Voorlopig wijst alles op toegenomen Europese export naar West Afrika. Maar ook de lokale productie krijgt meer potentie. Als er echter niets wordt gedaan om de productie in Europa te beheersen en als de prijs op de wereldmarkt zo laag blijft als nu zal het moeilijkzijn om de lokale productie te ontwikkelen. Het huidige Europese zuivel- en handelsbeleid is meer op de hand van de grote bedrijven dan van de producenten en de belastingbetalers / consumenten. Zowel in Europa als in Afrika leidt de derugulering van de zuivelsector tot lage prijzen en ontvolking van het platteland, en achteruitgang van de graslanden. Waar kiezen we voor? Vestiging van grote bedrijven bij de steden en ontvolking van het platteland (en trek naar Europa) of ontwikkeling van de lokale landbouw en kleine zuivelbedrijven? Blijft de Nigeriaanse regering de druk om het EPA-verdrag te ondertekenen weerstaan?
Het rapport eindigt met aanbevelingen voor zowel de EU als West Afrika. Het wordt een grote uitdaging voor de West-Afrikanen en hun regeringen om weer baas te worden over hun eigen beleid zodat dat de ontwikkeling van de agro-pastorale productie niet belemmert.
Contact tussen Afrikaanse en Europese boeren:
Bij een bezoek aan Brussel in September 2016 zei René Millogo van de organisatie PASMEP (platform to support dairy cattle herders in Burkina Faso): We realiseren ons dat de overproductie ook in Europa de prijzen onderuit haalt. We willen dus ook onze Europese collega’s van de EMB (European Milk Board) ondersteunen in hun beroep op de Europese beleidsmakers om een crisis-instrument op te tuigen dat de chronische overproductie in de EU onder controle brengt. Het is overduidelijk dat de Europese en Afrikaanse producenten in hetzelfde schuitje zitten en dezelfde zorgen hebben’
Hier het volledige rapport Oxfamsol: De Europese zuivelindustrie linkt naar West Afrika, geschreven door Gérard Choplin