Vlaming Luc Vankrunkelsven ging weer voor ons op pad. Al een aantal jaren is hij zo’n zes weken per jaar in Brazilië en doet aan beide zijden van de oceaan verslag van zijn ervaringen. Dit keer in het boek ‘De kikker die zich niet laat koken’.
Deze titel is gekozen n.a.v.het verhaal dat een kikker die in een pan water zit die opwarmt er niet uit springt. (Wel als hij plotseling in heet water geplaatst wordt). Dat mechanisme – vele kleine veranderingen maken dat je de grote verandering niet merkt – werkt bij mensen weinig anders, denkt Vankrunkelsven. Het landbouwsysteem is langzaam maar zeker geëvolueerd tot wat het nu is. “Als we al bij het begin van de verandering (ontbossing etc. ) hadden geweten wat de gevolgen zouden zijn dan hadden we nee gezegd.”
Na de gedeeltelijke ontbossing van het Amazonegebied waarvan hij in eerdere boeken verslag deed is nu de Cerrado (savanne) aan de beurt. In 2016 en 2017 reist hij met het openbaar vervoer of met vrienden door het gebied, van Chapecó in het zuiden tot Cuiabá in het westen en Fortaleza in het noorden.
De Brazilianen zijn trots dat ze de Cerrado productief gemaakt hebben, maar inmiddels weten we wat de waarde is van de Cerrado. We hebben dat onderschat. Dat kan gebeuren, maar nu we meer weten, moeten we ons handelen aanpassen, want ze is al voor 50% ontbost (volgens de regering. waarschijnlijk meer) De Cerrado is 45 miljoen jaar oud. (Het regenwoud is daarmee vergeleken nog een relatief recent verschijnsel: het begon zich 10.000 te ontwikkelen en werd pas 3000 jaar geleden een oerwoud-gebied.) In de Cerrado ontsprongen de meeste grote rivieren van Brazilië ontsprongen, zelfs 50% van de Amazone-rivier ontspringt onder de Cerrado. Men kan spreken van een ondergrondse zee.” (Voor beelden zie de docu ‘het ritme van de Rups’ in ons bericht over een eerder boek. Oases)
De toestand is er sinds de tijden van Lula en Dilma niet beter op geworden. Er waren toen in Brazilië twee ministeries van landbouw, een voor de gezinslandbouw waarvan de producten door gerichte aanbestedingen naar scholen gaan, en een voor de grootschalige ‘export landbouw’ ( waarvoor 17. l. gif per Braziliaan wordt gebruikt – keelkanker neemt vooral in de landbouwgebieden schrikbarend toe). Het eerste ministerie is inmiddels opgeheven. Er is nog wel een secretariaat dat ressorteert onder de premier, maar er is veel minder geld voor, en het is nog niet duidelijk wat er te gebeuren staat voor de scholen. Blairo Maggi, de sojakoning, is nu minister van het overgebleven ministerie van (export-) landbouw. (per 1 jan. wordt het onder de nieuwe president Bolsonaro.een vrouw, 0ok een grootgrondbezitster). Blairo versoepelde de mogelijkheden voor buitenlandse ondernemingen, dat zou de ‘ontwikkeling’ ten goede komen. Maar Luc ziet op zijn reis, bijvoorbeeld in het zuidelijke Chapecó, toch dat in de tijd Dilma zaadjes gelegd zijn die nu tot wasdom komen in scholen en instituten waar milieubewustzijn is aangewakkerd en op bedrijfjes waar volop met agro-ecologie wordt geëxperimenteerd.
Door de monoculturen soja, maïs , suikerriet en katoen is het gebruik van pesticiden sterk toegenomen. Vissen sterven in de rivieren en vangen geen larfjes meer – dus de muggen (Zika virus!) verplaatsen zich naar de stad. Maar geen nood: volgens een nieuwe wet kan men het zika-virus ook met gifvliegtuigen boven de steden bestrijden…..
Criminelen hebben het bestuur overgenomen. Luc vertelt van een bisschop die opkomt voor de landlozen (van MST- Movimiento Sin Terra), met name voor een lid dat beschuldigd werd van het doden van koeien, terwijl de fazendeiro (grote boer) zijn eigen arbeiders opdracht had gegeven die koeien te doden. Die boer voor de rechter brengen? De burgemeester zegt tegen de bisschop: ‘Dat heeft geen nut; de rechters worden toch omgekocht door de grote boeren’. Stemmen worden in het Braziliaanse systeem vaak gekocht.
Als hij aankomt in Goiânia waar hij is uitgenodigd voor een activiteit in het parlement van de deelstaat vliegt er as door de lucht; is de boel aangestoken om woekerend gras uit Oeganda of dennen uit Amerika onder controle te houden? Dat zijn exoten die in de Cerrado welig zijn gaan tieren. Of zijn het inheemse volkeren die nog steeds om de paar jaar het gras in brand steken om daarna vruchtbaarder land te hebben? Ze weten blijkbaar nog niet dat gras dat als compost wordt gebruikt 30x meer mineralen bevat. Op het symposium blijkt dat men zich goed bewust is van het belang van de Cerrado, ook voor de watervoorraad in het hele land.
Er is alom watertekort, ook in het hoge noorden. 72%van het water in Brazilië gaat naar de export-landbouw. De mensen komen ná de garnalen, de eucalyptus (voor papier), de koeien, de bananen en ander fruit dat naar Europa wordt overgevlogen. De luchthaven van Petrolina werd er speciaal voor aangelegd. Overal staan grote bakken om zoetwatergarnalen te kweken. Door de chemische input worden ze wel 5 cm lang, sommige wel 20 cm. Het vervuilde water wordt geloosd in de mangrovebossen: nóg een ecologisch probleem. Luc doet mee met een actie bij de instantie die verantwoordelijk is voor de verdeling van water in de streek. Ook een paar priesters en zusters doen strijdlustig mee, misschien geïnspireerd door de milieu-encycliek van de paus, ‘Laudato si”.
Luc reist ook door het gebied in het midden waar de Cerrado nog redelijk intact is; een grens die de agrobusiness graag op wil schuiven. Maar hij vertelt ook over een forum in een nokvolle aula van een landbouwhogeschool in het noorden van Minas Gerais waar studenten en boeren en traditionele volkeren en wetenschappers spreken en ervaringen uitwisselen over een Cerrado die weer tot leven gewekt wordt en waarin de riviertjes weer gaan stromen. Mensen palen bronnen af zodat ze beschut zijn tegen grazende koeien, en de streek wordt herbebost. Ze bezoeken mooie bedrijven. ‘Het is voor mij een rijke afronding van zes weken rondtoeren in een deels vernietigd, maar alsnog herstelbaar land.
Hij haalt regelmatig de woorden van Vaclav Havel aan: Hoop is niet hetzelfde als optimisme, of de overtuiging dat iets goed zal aflopen; wel de zekerheid dat iets zinvol is ongeacht het resultaat.
Zijn we met zijn allen kikkers in het opwarmende water? Of staan we voor de ommekeer, zoals de honderden Braziliaans agroforestry-groepen?
Dit waren enkele van de informatieve stukjes waarmee Vankrunkelsven Brazilië voor ons dichtbij brengt, en een link legt tussen de situatie daar en in Vlaanderen, Nederland en Europa.
Uitgever Dabar-Luyten/Wervel2018 (email <hansluyten.dabar@gmail.com)
ISBN 9789064164392
Prijs 19,00
Op het IDFA is een nieuwe documentaire uitgekomen: ‘Soyalism’ : meer info op https://www.soyalism.com. Meer over de schrijver en Brazilië in een artikel in het Vlaamse weekblad “Landbouwleven’.
Luc is betrokken bij de vlaamse organisatie Wervel (www.wervel.be/en), en is graag bereid om met hun film(s) en het boek naar Nederland te komen voor plaatselijke groepen.
bespreking door Greet Goverde