‘Toekomstboeren’ zijn niet alleen de boeren aangesloten bij www.toekomstboeren.nl, maar al die jongelui die al dan niet met het Warmonderhof-brevet in hun zak op een paar hectares – of nog geen hectare – met veel enthousiasme de burgers in hun omgeving voorzien van ‘klimaatvriendelijk’ eten. Maar toen Elske Hageraats die werkt op de Ommuurde Tuin ging rekenen merkte ze dat ze nog niet de helft van het minimum loon verdiende. Dat knaagde, een ze ging op onderzoek uit. Het resultaat is het boekje ‘Eerlijk Loon! – solidaire betaling en andere boereninitiatieven.
Ze ging ‘de boer op’ in Nederland, België en Duistland om te kijken of er boeren-initiatieven bestaan die werken naar een eerlijk loon. Ze vertelt over enkele insprirerende voorbeelden. Het heeft in elk geval op hun ‘Ommuurde Tuin’ geleid tot een toename van de inkomsten.
Het probleem van lage inkomsten speelt niet alleen op de kleine ‘korte keten’ bedrijven maar ook in de gangbare landbouw. Volgens het CBS verliezen we sinds 1950 gemiddeld 14 boerderijen per dag inNederland. In een rapport uit 2019 van de Rekenkamer bleek dat de helft van de onderzochte boeren een bruto bedrijfsinkomen heeft dat onder het wetttelijk minimum ligt. De ‘vrije’, geliberaliseerde wereldmarkt en vrijhandelsverdragen leiden tot een onzeker inkomen voor lokale boeren. Elske noemt het boekje ‘Acht mythen over voedsel en landbouw’, door Jacques van Nederpelt, verkrijgbaar bij Platform Aarde Boer Consument, waar dat verhaal verteld wordt. De boer moet zo goedkoop mogelijk produceren ten koste van milieu, arbeidsomstandigheden dierenwelzijn, de bodem, de biodiversiteit etc. Winst door uitbuiting; er is iets structureel mis! (N.b. zie ook het persbericht na dit bericht voor het alternartief: regulering van de handel in landbouwproducten – wat nu tijdens de formatie in 2021 bij de politiek nu aangekaart wordt.)
Daarna volgt een uitstapje naar de gang van zaken in supermarkten. Vooral de prijsvechters zoals Aldi en Lidl bepalen met hun stunten de prijs – de anderen willen nl. niet blijven zitten met diezelfde producten. Ze houden elkaar nauwlettend in de gaten. In Duitsland heeft elke supermarkt echter schappen met producten ‘Aus Deiner Region’- en daar wordt door de consument extra voor betaald. In Tjechië heeft men in januari 2021 een nieuwe wet aangenomendie winkels verplicht om voornamelijk lokaal voedsel aan te bieden, om zo de producenten uit eigen land te ondersteunen. In 2022 moet dat aandeel tnminste 55% zijn, en in 2028 zelfs 73%. maar het is nog maar de vraag of dit stand kan houden i.v.m. het vrij verkeer ven personen en goederen in Europa. In Frankrijk heeft de leiding van grote bedrijven als Carrefour na boerenprotesten hun inkopers de opdracht gegeven geen groenten en fruit in te kopen in het buitenland zolang Franse producten verkrijgbaar zijn. Hier kwam dus geen wet aan te pas maar het is door de bedrijfsleiding geregeld. In Nederland probeert Farmers Defence Force (Farner Friendly’) voor de boer te realiseren, maar dat is tot nog toe niet gelukt.
En wat doen de csa’s ? (community supported agriculture, groentenpakketten. of ‘samenoogsttuinen’) Hun producten verkopen voor de te lage prijs die je in de supermarkten ziet? Elske en Esther verhoogden de bijdrage van de burgers die afnamen van de Ommuurde Tuin met één euro, maar ze verdienden nog steeds maar de helft van het minimum loon. Dat is te weinig voor administratie, compost uitrijden, bestellingen doen, beregening aanleggen, voorzaaien, planten, heel veel wieden en schoffelen, composthoop omzetten, betalen voor pacht, water, plantgoed, zaden, een verzekering, pensioen, extra arbeidskrachten , en 21% belasting betalen. De helft van het minmumloon voor al dat werk? Dat klopt niet!
Elske zette binnen de Rural Sociology Group in Wageningen een onderzoeksvoorstel op over eerlijke prijzen en ging op stap. Een groep internationale studenten deed ondertussen onderzoek in Europa en landen als Colombia en Syrië. Wat waren de bevindingen? Als je het precies wil weten bestel dan het boekje via toekomstboeren.nl/eerlijkloon.
Hier alvast enkele voorbeelden:
- Elske bedacht voor hun eigen tuin: ‘solidaire betaling’. Ze rekenden hun afnemers voor wat hun uurloon was voor het maken van een groentepakket, en ze vroegen hun afnemers daar hún bruto uurloon voor te betalen. ‘Wat is het bruto uurloon dat u ons wil geven?’staat op het inschrijfformulier. En toen bleek – na enige strubbelingen – dat ‘de meeste mensen deugen’, (zoals Rutger Bregman in zijn gelijknamige boek concludeert’, aldus Elske). Het gaat goed: nieuwe oogstaandeelhouders geven hen tussen de € 1,76 en € 2,25 euro aan uurloon.
- De ‘Stadsgroenteboer’ en ’tuinen van Hartstocht’ in Amsterdam gebruiken de ‘Prijsschaal’: de afnemers kunnen kiezen uit 3 prijzen, voor: 1. productiekosten dekken, 2. daarbij een minimum loon voor de boer, 3: de boer houdt zelfs geld over om te kunnen investeren in het bedrijf.
- ‘Bieterrunde’ (bieders-rondes) wordt in Duitsland gehanteeerd. Eerst worden de kosten gepresenteerd, en dan wordt uitgelegd wat de gemiddelde kosten per oogst-aandeelhouder zouden zijn. Alle afnemers geven een prijs op die ze willen betalen. Als de boer het niet genoeg vindt komt er een volgende ronde waarin de meesten bereid zijn te betalen. Zo door tot het totaalbedrag dat nodig is wordt gehaald. Dit is een houding van ”take it or leave it“. Geen gebedel!! ‘
- Elske ging ook naar de Kattendorfer Hof, de grootste csa (oogstgenoten tuin) van Europa, ten noorden van Hamburg (450 ha, grotendeels gepacht. 5 eigen winkels, en samenwerking met 20 voedselcoöperatieven en andere beedrijven.) Die voedselcoöperaties vindt de boer het makkelijkst en het prettigst: hij levert elke week een pakket en de groep zorgt zelf voor verdeling en afrekening. Als er iemand bij hem in dienst komt vraagt hij: ‘Hoeveel heb je nodig?’ Dat blijkt een lastige vraag te zijn!
- Herenboeren: veel burgers samen pachten een stuk land (bijv. 20 ha.) en nemen een boer in dienst tegen een vast salaris die het land gaat bewerken.
- Een andere manier om het uurloon van de boer te verhogen is het verlagen van de werkdruk. Bij Us Iten in Friesland zijn zijn er allerlei werkgroepen, zoals de werkrgroep producten, Communicatie, ICT, en eris een marktmeester die het afhaalproces begeleidt op de zaterdagmorgen – allemaal klussen die de boer dan niet hoeft te doen.
- Het CSA-netwerk België bestaat al veel langer. Elke winter is het netwerk actief en vindt er uitwisseling van adviezen plaats. Misschien komt het daardoor dat een csa boer inBelgië al gauw zo’n 100 euro meer verdient per pakket dan in Nederland. Kristien de Boodt zorgt voor de Plukboerderij voor volledige transparantie, waardoor haar deelnmers zeggen: ‘We gaan gewoon meer betalen’. Nu werken ze met een prijsschaal van tussen de 300 en 400 euro, ze naderen het gemiddelde van 365 euro (een euo per dag).
- Donaties, crowdfunding ern geadopteedre kippen komen ook aan bod.
Dan volgt info over het csa-netwerk (csanetwerk.nl), waar kennis en steun te vinden is, en info over experimenten in Syrië en Colombia. Voor dat laatste pojct is Elske een ‘solidaire lening’ gestart.
Het boekje is vooral nuttig voor ’toekomstboeren’, met uitgewerkte, praktische voorbeelden die boeren zelf kunnen gebruiken om een eerlijk loon te gaan genereren. Het is te bestellen via toekomstboeren.nl/eerlijkloon. (Voor een variablele prijs – uiteraard!)
Greet Goverde, Platform ABC