Zie ook eerdere berichten over de concentratie van landbouwgrond wereldwijd – 26 augustus j.l.- , en concentratie in Nederland -15 augustus j.l. Nu dus:
Europa.
Op 27 april 2017 werd er een motie aangenomen in het Europees Parlement over de concentratie van landbouwgrond. in Europa. De motie was ingebracht door de commissie AGRI (landbouw).van het Europees Parlement.
In 2010 hadden 3% van de Europese landbouwbedrijven 50% van de landbouwgrond. Omgekeerd kan driekwart van de boeren slechts over 11% van het landbouwareaal beschikken. Dat is een even ongelijke verdeling als in landen als Brazilië, Colombia en de Filippijnen. Het Parlement vroeg de Commissie o.a. om meer studie en betere overzichten van wat er in de Europese landen gebeurt, en om een andere verdeling van de hectaretoeslagen. Nu gaat 80% van de subsidies uit het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) naar 20% van de landbouwers. In de motie is voorgesteld om 30% van de hectaretoeslagen te verdelen over elke eerste hectare landbouwgrond, niet te betalen per boerderij maar per eigenaar (evt. van meerdere boerderijen). Daarvoor wil men info over het eigendom van de grond, waar tot nog toe nog geen openheid over is gegeven door de Commissie.
De lidstaten worden in de motie opgeroepen op om in navolging van sommige van de lidstaten (Frankrijk bijvoorbeeld,*) beleid in gang te zetten om de markt te reguleren, door vergunningen uit te geven voor verkoop en pacht, door indexatie van prijzen in relatie tot boereninkomens, etc.
Land is een veilige belegging. De rente is laag, maar er is steeds meer vraag naar voedsel, biobrandstoffen, grondstoffen voor de chemische en textiel industrie etc., dus dan biedt grond een goed perspectief. Toerisme en stadsuitbreiding en infrastructuur doen ook een aanslag op de grond. Bovendien draagt Europees beleid er ook toe bij: hectaretoeslag voor boeren leidt ertoe dat de grootste bedrijven onevenredig veel steun krijgen, Vooral in landen als Roemenië, Hongarije en Bulgarije is de situatie alarmerend, maar ook landen als Duitsland, Italië en Spanje neemt de land-concentratie snel toe. Een probleem daarbij: het Europese register van de eigenaren van grond is geheim. Pogingen om hier in de wetgeving iets aan te doen leiden vaak tot een conflict op het gebied van één van de 4 Europese basis-vrijheden: de vrije beweging van kapitaal. Je mag burgers (óók kopers) uit andere landen niet discrimineren. Daar is veel verzet tegen als het gaat om de aankoop van landbouwgrond. Veel landen zien het gevaar van deze ontwikkeling in en proberen de toegang tot landbouwgrond te reguleren. Tien jaar kregen de Oost Europese landen na EU-toetreding, om hun grondbeleid aan te passen. Die termijn is nu verstreken, zodat procedures voor het Europees Hof van Justitie dreigen.
De toekomst van de landbouwsector hangt wel af van de mogelijkheid voor jongeren om land te pachten of the kopen. Zij willen wel innoveren en investeren, en zij kunnen de veroudering van de boeren een halt toeroepen. Maarde grond is voor hen te duur.
Boynitsa, dorp in Bulgarije:
Bart Staes, voor de Groenen in het Europees Parlement: De kwestie van verdeling van de grond raakt ook aan de vraag welk soort landbouwbedrijf we willen vanuit sociaal oogpunt. We moeten onder ogen zien dat een concentratie van land in de handen van steeds minder bedrijven funest is voor plattelandsgebieden: jobs verdwijnen, de toegevoegde waarde is miniem, de relatie van mensen met hun voedsel is vrijwel onbestaand en het vertrouwen in de landbouw is weg.”
Hij geeft het voorbeeld van Boynitsa, een dorp in Bulgarije, dat aantoont hoe precair de situatie is voor landbouwgemeenschappen: “na het communisme werden landbouwgronden vaak teruggegeven aan de oorspronkelijke eigenaars, die veelal niets meer met landbouw te maken hadden. Vandaag zijn deze gronden geleased aan grote bedrijven, maar dat zorgt niet voor méér tewerkstelling. Zware oogstmachines rijden waterleidingen onder de straten kapot. De enige nieuwe werkgelegenheid voor de inwoners van Boynitsa is het herstellen van deze waterleidingen…”
speculatie en belastingontwijking
Niet alleen in voormalige Oostbloklanden, maar in vele delen van West-Europa, kopen grote bedrijven grote stukken grond op. Ze maken daarbij wel eens gebruik van achterpoortjes in de wet. Waar het verhandelen van (landbouw)grond aan wettelijke regels gebonden is, is dat minder het geval voor aandelen. Deze handel tussen enerzijds bedrijven die de grond verwerven en anderzijds landbouwbedrijven die mede-aandeelhouder worden, is veel minder gecontroleerd, en vaak ook niet onderworpen aan belastingen. Dit zet prijzen onder druk, zeker ook voor nieuwkomers en kleinere voedselproducenten,. Het subsidiesysteem van het GLB vraagt hier als het ware om. Speculanten richten bedrijven op die in aanmerking komen voor subsidies en romen zo de subsidiepot af, ten nadele van kleinere boeren.
Reactie van de Commissie
Een half jaar na de motie van de landbouwcommissie in het parlement, 12 oktober 2017, kwam de Commissie met ‘guidance’ voor lidstaten betreffende de bescherming van landbouwgronden tegen bedreigingen.
Lidstaten kunnen de verkoop van landbouwgrond beperken d.m.v. vergunningen, en ze kunnen het aantal hectares beperken en voorkeur geven aan bepaalde kopers ( pachters, buren, de staat). Maar er mag NIET gediscrimineerd worden tegen buitenlandse kopers en er mogen geen eisen gesteld worden qua opleiding of w.b. de vraag of de koper zelf het land gaat bewerken. Dit heeft weer te maken met de ‘vier vrijheden’ in Europa – ook de vrijheid van kapitaalbewegingen – vastgelegd in verschillende verdragen.
Reacties van Maria Heubuch, MEP van de Groenen:
Maria Heubuch, MEP voor de Groenen, was kritisch. ‘Dit is niet goed genoeg. De Commissie zegt niks over hoe we de de steeds grotere greep van investeerders op de landbouwgrond kunnen stoppen. Dit krijgt negatieve gevolgen voor de belastinginkomsten, de boeren en het milieu. Grootschalige intransparante financiële constructies hebben veel negatieve gevolgen. En landbouwsubsidies steunen dus geen boeren die met hun poten in de klei staan maar aandeelhouders. En ten derde zie je op zulke grootschalige ondernemingen meestal uitgestrekte milieuschadelijke monocultures.
De lidstaten en de Commissie moeten beter samenwerken om de slimme wettelijke trucs van de multinationale ondernemingen aan te pakken. Als het land eenmaal uitverkocht is is het te laat.’
Zie ook TNI: Land grabbing and land concentration in Europe, A Research Brief dec.2016 (Recommendations: a fundamental shift in emphasis from a market-based to a human rights-based approach to the management of land ; allow member states to better regulate their land markets …. by granting justifiable restrictions to the principle of the free movement of capital; use the CAP to ‘deconentrate’ land; 4. Work towards a holistic and human rights based land governance framework that integrates the social, cultural and ecological as well as economic values of land)
=====================================================================
* De grondprijzen in 2016 (afgerond) : Nederland 63.000, Italië 40.00, Duitsland 22.000, Denemarken 21.000, Onder de 10.000: Frankrijk 6.000, Baltische staten 3000, Roemenië 2.000, Tsjechië 5.000, Polen 9.000. De prijzen in Frankrijk blijven relatief stabiel , omdat de politieke wil er ooit was dit wettelijk te regelen. Boeren die in Frankrijk grond kopen, dienen daarvoor goedkeuring te krijgen van Safer, een soort Kadaster, maar dan met een veel bredere functie. Macron wil de regels nog aanscherpen. (Maar er wordt geklaagd over Chinese groepen die in het geniep wijngaarden zien te veroveren. Grond voor wijngaarden is in Frankrijk wél heel duur.)