De Autoriteit Consument en Markt (ACM, de vroegere NMA, de mededingisgsautoriteit) behartigt de belangen van de consument. Maar het is nu wel duidelijk dat de positie van telers in de agri- en foodsector heel zwak is ten opzichte van machtige partijen zoals de wereldwijd opererende verwerkende industrie en de retail. Ook de telers zouden een gelijkwaardige positie in de keten moeten krijgen: er zou een Autoriteit Producent en Markt (APM) moeten worden gevormd. Dat betoogde voorzitter Teun de Jong van de Nederlandse Akkerbouw Vakbond op het NAV-jaarcongres op 12 februari j.l.
Daarnaast noemde hij tal van andere maatregelen om de onbalans in marktpower te verkleinen, zoals de bevoegdheid van producentenorganisaties om prijs-, volume- en kwaliteitsafspraken te maken. Daarbij hoort een grotere bereidheid van telers de handen ineen te slaan bij de gezamenlijke afzet van producten. Het belang van volume-afspraken werd ook benadrukt door directeur Jan van Hoogen van Agrico. De pootgoedsector kan als voorbeeld dienen voor het gezamenlijk plannen van het areaal. Ook vertegenwoordigers van de jonge boeren (NAJK) en van Youth food Movement pleitten voor mobilisering van krachten.
Voorbeeld: Groot Brittannië
De uit Engeland ingevlogen Fiona Gooch van Traidcraft UK onderstreepte het belang van een waakhond in de strijd tegen de power-onbalans. Haar organisatie zet zich al jaren in voor een sterkere positie van zwakke partijen in de voedselketen en is al een stap verder in het doorbreken van de onbalans. Dat proces begon rond 2000. Toen is er onderzoek gedaan naar oneerlijke praktijken van supermarkten. die variëren van
– toeleveranciers (bijv. veilingen) laten betalen voor een gunstige plek op de plank
– steeds langer uitstel van betalingen
– prijsverlagingen (bijv. tijdens prijzenoorlog) doorberekenen aan toeleveranciers, etc.
Kortom: risico’s en onverwachte kosten en p.r. worden doorberekend aan de toeleverancier. Traidcraft meldt 52 wanpraktijken, die leiden tot een klimaat van angst onder de toeleveranciers. In 2005 was er een evaluatie en in 2008 volgde nieuw onderzoek. Het bleek dat er eigenlijk niets veranderd was, de situatie was eigenlijk verergerd. Daarna werd er in de UK een brede coalitie gevormd met ook consumentengroepen en gezondheidsgroepen die betoogde dat vrijwillige gedragscodes tekort schoten: er was een ‘adjudicator’ nodig (waakhond) die sancties kan opleggen. Deze Engelse ‘Grocery Coalition Action Group’ heeft gelobbied in het parlement tot een wetsontwerp werd ingediend. Het resultaat is dat een ‘adjudicator’ is aangesteld die net is begonnen, maar die opereert tot nog toe nogal voorzichtig. In Hongarije en Slowakije is men succesvol.
Nog belangrijker is dat dit op Europees nivo geregeld wordt; de groten zoals AHOLD en Carrefour zijn bijvoorbeeld nog sterker dan het Engelse Tesco. De inkoop wordt steeds meer gecentraliseerd. Vooral consumentenorganisaties kunnen maatregelen afdwingen op het punt van prijs, kwaliteit, breedte van het aanbod en service. (Als supermarkten vooral hun eigen label gaan verkopen betekent dat een minder breed aanbod; als supermarkten zich buiten de stad vestigen betekent dat minder toegang tot vers voedsel voor ouderen, etc, in die zin worden consumenten benadeeld).
Fiona spoort groepen in Nederland aan om een dergelijke weg ook te bewandelen: neem geen genoegen met de zogenaamde vrijwillige regulering door supermarkten maar vraag ook om een ‘waakhond’ die sancties kan opleggen. Ze verwees tijdens de NAV-avond naar het Fair Trade Advocacy Office. Zie daar het Fair Trade Manifesto. Dat gaat grotendeels over de ontwikkelingslanden maar het derde punt is specifiek op supermarkten gericht. Deze organisatie wil EU MEP leden gaan vragen om dat manifest te ondertekenen.
Voor de Power Point presentatie van Fiona zie presentatie Traidcraft. Het eerste deel gaat vooral over de druk op producenten in ontwikkelingslanden, het tweede deel over druk in de UK en de EU.
SuperMacht in Nederland en de EU
Myriam Vander Stichele van de Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO) sprak een column uit. In Nederland was eindelijk in 2013 het debat opgelaaid over het problematisch gedrag van supermarkten. De Minister en Staatssecretaris van Economische Zaken gaven te kennen dat ze in principe geen overheidsinmenging wilden om de problemen op te lossen, ook al waren de problemen voor de boeren groot. In stilte werd gewerkt aan een vrijwillige code in Nederland tussen de supermarkten, de levensmiddelenbranche en de boeren/LTO. Inmiddels werd e.e.a. ingehaald door ontwikkelingen in Europa. Daar had de overkoepelende boeren-organisatie COPA/Cogeca, waarvan ook de LTO lid is, inmiddels afgehaakt wegens wantrouwen tegeonver de ‘retail business’.
In Brussel werd nl. op 26 september 2013 de eerste grote ronde tafel over supermarkten (‘retail’) gehouden. Tien dagen ervoor hadden supermarkten en levensmiddelenproducenten nog snel een vrijwillig Europees initiatief gelanceerd , maar de enige sanctie op wangedrag tegenover producenten was slechts uitsluiting uit hun eigen clubje. Daarom besloot de Europese boerenorganisatie COPA/Cogeca niet aan dit initiatief deel te nemen. (Het had meer dan tien jaar geduurd voor de supermarkten ook maar bereid waren om op Europees niveau de problemen toe te geven en er iets aan te doen. Ze hadden zo zwaar gelobbied tegen EU wetgeving dat zelfs stafmedewerkers van de EC – en die zijn wel wat gewend – hadden geklaagd. Vooral Ahold als vertegenwoordiger van de EU supermarkten was een meester in het lobbyen met verschillende petten op. Het resultaat is dat de Europese Commissaris nog altijd niet zijn beloofde beleidsdocument heeft gepubliceerd, ook al is uit een eigen consulatie gebeleken dat de problemen heel “ernstig” zijn).
De Commissie Interne Markt van het Europees Parlement heeft 5 november 2013 gestemd over het Europees Retail Actie plan (rapporteur SP-er Dennis de Jong). Men heeft de Commissie gevraagd de noodzaak en mogelijkheid van een onafhankelijke ombudsman/waakhond te onderzoeken, en ervoor te zorgen dat de mededeingingsautoriteiten het recht van kleine leveranciers om zich te groeperen niet bestraffen.
DE Nederlandse Tweede Kamer organiseerde op 14 november 2013 een hearing. De antwoorden van de arrogante vertegenwoordiger van CBL (Centraal Bureau Levensmiddelen/supermarkten) waren onbevredigend, daarom beloofden TK leden alles uit de reguleringskast te halen als het vrijwillig initiatief binnen een jaar niet werkt, en alvast aan voorstellen voor regelgeving te beginnen. Een Tweede Kamer lid wil een initiatiefnota indienen,ter voorbereiding van een wetswijzing ten aanzien van mededingingsrecht en handelspraktijken. Een ander lichtpuntje is dat de Europese mededingingsautoriteiten proberen meer inventief te zijn en een onderzoek hebben laten starten hoe inkoopmacht ook de kwaliteit en de keuze van de consument beïnvloeden.
Myriam: ‘Als de Nederlandse overheid niet wil meewerken en de supermarkten hun gang kunnen blijven gaan, zullen boeren en consumenten samen moeten werken om de praktijken ten goede te keren’.
Met dank aan de NAV voor een deel van dit artikel.