Na haar vorige boek ‘Hungry City’ dat zoveel aandacht kreeg nu ‘Sitopia’, een historisch overzicht van de ontwikkeling van voedsel-en-de-stad. 2 april was er een webinar over waar ongeveer 287 mensen ‘from all over the world’ aan meededen. Carolyn hield een interessante power point presentatie over haar boek, in het engels, maar hieronder in het Nederlands per plaatje enige toelichting. De power point presentatie staat op you tube en die kun je dus bekijken/beluisteren met hieronder in het Nederlandse commentaar. In een uur vertelt ze ons de hoofdzaken uit haar boek. Hieruit blijkt dat wat de oude grieken deden – elke (groot-)familie had een huis in de stad en een stuk grond (met boerderij) net buiten de stad – weer terug is van weggeweest: de korte-keten initiatieven die overal ontstaan rondom steden.
Ze noemde haar boek Sitopia, een woord dat ze zelf bedacht, een samentrekking van sitos = voedsel, en Utopia. (ideale plek, maar ook ‘geen plek’: het ideaal bestaat – nog – niet.) Ondertitel: How can we rethink our lives through food? Troost in deze corona tijden: ‘als de stad zorgt voor het platteland zal het platteland zorgen voor de stad’.
(Eerst wat gehannes met de techniek, en introductie, waardoor het webinar pas start na 8 minuten. )
8 min: Sitopia. fresco: ‘goed bestuur’ ; de fresco’s ‘de allegorie van goed en slecht bestuur’ zijn gemaakt door de gebr. Lorenzetti en zijn te zien in de op een na hoogste zaal van het palazzo aan de prachtige ‘campo’ (stadsplein) in Siena. Ze zijn gemaakt tussen februari 1338 en mei 1339 en zijn aangebracht op drie muren in de Zaal van de Raad van Negen. De fresco’s moesten het werk inspireren van de stadsbestuurders die in deze zaal bijeenkwamen. Nog een verdieping hoger en je staat op de galerij vanwaar je een prachtig uitzicht hebt op het stadje en daaromheen Toscane, en je kunt je voorstellen hoe de schilders indertijd de intensieve uitwisseling tussen stad en platteland van daaruit konden gadeslaan. Die muur was geen grens maar een soort membraan waardoor van alles werd uitgewisseld. Carolyn Steel kreeg het schilderij te zien tijdens haar architectuur-studie maar realiseerde zich pas later dat het eigenlijk over voedsel ging.
12 min.: de Hadza, in Tanzania: samen eten rond het vuur. Zo leefden we miljoenen jaren. Tegenstelling: 14 min.: Londen in 2020, en rechts de soja-oogst in de Mato Grosso in Brazilië. Als bij toverslag komt het voedsel van een grote afstand tevoorschijn. Wij zijn gescheiden van ons voedsel.
15 min. Cornucopia = de hoorn des overvloeds: volle pakhuizen. Tegenstelling: 15 min.: de lege planken in de winkels tijdens ‘corona’. Ons voedsel-systeem is eigenlijk te fragiel.
GESCHIEDENIS:
16 min.: ’the fertile crescent’, de vruchtbare halve maan, van de Middellands Zee tot aan de Perzische golf : hier begon de landbouw, aan het eind van de laatste ijstijd, 12.000 jaar geleden. Het ijs trok zich terug ; de vegetatie en de mensen trokken naar het noorden. (Dit gebeurde ook elders). Er was een bevolkingsexplosie omdat het klimaat opwarmde. Ze moesten op nieuwe manieren aan voedsel zien te komen. Graan werd belangrijk,en daarmee ook: zaden zorgvuldig bewaren, planten, je oogst beschermen, en oogsten. Je was meer aan een plek gebonden, i.t.t. de tijd toen je nog rondtrok achter kuddes aan. In het hele gebied ten oosten van de Middellandse Zee ontwikkelde zich de landbouw, en vooral richting Perzische golf, tussen de rivieren de Eufraat en de Tigris ontstonden de eerste steden.
18 min.: Die eerste steden waren heel compact, 4-500 m doorsnee. Onderaan een stukje ‘woonwijk’ dat is opgegraven, verder is vooral het tempelcomplex opgegraven. Het belangrijkste dat in de tempel gebeurde was het jaarlijkse oogstfeest. Verder was het een administratief centrum, waar het schrift zich ontwikkelde, vooral om handelsafspraken vast te leggen. Rondom de stad waar het voedsel werd verbouwd werd het water van de rivier gebruikt om via dammetjes het land te bevloeien, dat waren de eerste ‘Publieke Werken’.
21 min: Een van die steden was Athene, een ‘stadstaat’. In het midden de afbeelding van Aristoteles: Hij stelde vraag: ‘Hoe moeten we leven’? Hij noemde ons ‘politieke dieren’. We zijn enerzijds sociale wezens, maar ook dieren,dus we hebben de natuur nodig. Elke burger moest een huis hebben in de stad, en een boerderij op het platteland. ( Aristoteles: economia: ecos = house, nomia = management) De stad moest klein blijven. Ideaal als de stad in elk opzicht zelf-voorzienend was. Hij waarschuwde tegen geld verdienen om het geld. 22 min.: Athene en ommelanden
24 min: Rome 300 na Chr. Nieuw model: rome had 1 miljoen inwoners. Hier stelde Carolyn een vraag aan het publiek: Hoe voedde Rome zichzelf? antwoord: het was een rijk met toegang tot de zee. Ze konden Sicilië en andere gebieden koloniseren, en ze konden zelfs verse oesters vanuit Londen importeren. 26 min: De voedselkilometers van Rome, plattegrond. 28 min: Voedsel transporteren ging veel sneller over water, dat was 50 x zo goedkoop dan over land. Je had wel moestuinen rondom de stad (verse groenten voor de elite), daar omheen een strook bos voor brandhout, en daar omheen vee, want dieren vervoeren zichzelf naar de stad. Maar wat daarnaast nog nodig was voor zo’n grote stad moest van ver komen. Het was goedkoper om graan van overzee uit Carthago te halen dan het 20 km over land te vervoeren. Een rivier met goede toegang tot de zee was dus essentieel .
29 Londen en Parijs vergeleken. Essentieel verschil in de plaatjes: op de Thames zeilschepen, voor vervoer over zee. De Seine in Parijs was te ondiep en stroomde te langzaam. Londen was lid van de Hanze-bond. De Engelse koningen en koninginnen bemoeiden zich niet met voedsel, ze woonden een eind ten westen van het zakelijk centrum, in Westminster. In Parijs bemoeide de koningen zich er wel mee: het voedsel werd opgeëist uit de omgeving. Dat was een zware last voor het platteland, 2 op de 3 oogsten mislukten in die tijd. Duizenden ambtenaren waren nodig voor de controle, en de koning werd verantwoordelijk gehouden als er niet genoeg eten was.
31 min: handel in Europa in de Middeleeuwen, en rechts de voorziening van voedsel voor Parijs. 32 min: de Koning als ‘baker of the last resort’: de bakker die uiteindelijk verantwoordelijk is, de laatste toevlucht. Het was een heel gecentraliseerd proces. De markt is naast het stadhuis, vlakbij het bestuur. 33 min.: typisch dat de economen van de twee landen een tegenovergestelde visie hadden: Adam Smith: vrijhandel. Quesnay : protectionisme. 34 min.: Voedsel was een belangrijk punt in de Franse Revolutie. Men hield de koning verantwoordelijk. ‘dikke vogels vliegen langzaam’: Hij stopte tijdens op zijn vlucht om te eten.
35 min.: de voedsel-routes in Londen in verschillende kleuren. Ze leidden naar verschillende markten in verschillende delen van de stad. Westminster was ver weg. 37 min.: Smithfield (vleesmarkt) Een ‘noodzakelijke chaos’: in 100 kelders in de omgeving werd geslacht. Voedsel was heel zichtbaar, en dat moest ook, de autoriteiten wilden een oogje in het zeil houden. 39: treinen: de eerste lijn ging van Liverpool naar Manchester in 1831. Nu kon je in een nacht voedsel transporteren. Ze hadden meer graan dan ze konden verkopen, dus werd het aan dieren gevoerd. ‘Spoormelk’ bracht veel op.
40 min.: groei van Londen, 1840-1920 Essentiële zaken veranderden: 1. steden konden overal ontstaan en zo groot worden als ze wilden, 2: de stadsbestuurders waren niet meer verantwoordelijk voor voedsel. 3 Voedsel werd onzichtbaar. In winkels kwam het weer tevoorschijn. 40.37 min.: het westen van Amerika: monocultures. 41 min.: Goedkoop vlees: dieren werden in omheiningen gehouden en kregen graan te eten. 42 min. Het vlees werd op ijs vervoerd en was lang houdbaar. Plaatselijke slagers hadden het nakijken, Big is Beautiful. De macht verschoof van de politici naar de industrie. 42.37 min. De Dust bowl: enorme stof-stormen in Amerika: de vruchtbare bodem waaide weg door de monocultures. 43 min: Het begin van de discussie biologischE (Howard) versus industriële landbouw (Justus Liebig, kunstmest). Howard was aan de winnende hand maar toen kwam de oorlog. Grootschalige monocultures wonnen.
45 min.: In de oorlog was in engeland het motto: verbouw je eigen eten! Meer ‘Garden cities’ (Huizen met moestuintjes) . 45 min.: Na de oorlog kochten veel mensen een auto, vooral in Amerika. Men ging in uitgestrekte eenvormige wijken wonen, de supermarkten daarbuiten. 45 en 46 min.: Het voedsel gaat naar waar de rijken zijn. ‘Voedselwoestijnen‘: vers voedsel onbereikbaar voor de armen.
47 : Grote consolidatie van voedsel in enkele bedrijven: mensen hebben geen controle meer over voedsel. 47: externe kosten van dit proces (die afgewenteld worden op de maatschappij): verzuring van meren en zeeën, obesitas, 50% verspilling. etc. 48 McGlobe: De hele wereld volgde dit model dat ontstond in de UK.
48.43 en 48.50: corona: hoe fragiel is ons systeem! Indiërs proberen het dorp waar ze vandaan kwamen te bereiken. Er zijn 45 miljoen migranten van het platteland in de steden, waar ze geen echt ’thuis’ hebben. Er zijn niet genoeg arbeiders voor de kassen etc. in West europa. 50: rethink! Wordt het technologie? (‘Technologie is het antwoord’, maar wat was ook weer de vraag?)
51: Maar we zijn weerbaar! Meer en meer mensen verbouwen nu voedsel. Plaatje rechtsonder: Almere, Welke positieve of negatieve lessen gaan we trekken uit Corona? De grote vragen zijn niet veranderd. We hebben veiligheid nodig, de natuur, goed voedsel. 51 Denk aan Aristoteles: hou de steden klein, omgeven door boerenland.
Hier gaat het een beetje vlug, ze had nog maar twee minuten!
OVERWEGINGEN; OPLOSSINGSRICHTINGEN
51.53: vooruitgang? 52: soylent eten? (Alles uit een flesje, zie soylent.com). 53 uitleg van de titel van het boek, 53.52: 4 gezinnen vergeleken met hun eten voor een week voor zich uitgestald, 54.32 A good life? (20 % van de maaltijden in Amerika worden in de auto opgegeten) Zelfvoorzienend: Londen tijdens de oorlog / Havanna / Detroit. 55.34 met de natuur meewerken, 55.55 democratisering, 56.51 good bestuur is cruciaal! 57.18 ‘Neo-graphical age’: Nu: weer plaatsgebonden, na 2 eeuwen waarin de locatie waar voedsel geproduceerd werd er niet toe deed. 57.58: Food Planning, 59.02: even terug naar het plaatje ‘neo-graphical age’, met Almere / Oosterwold rechtsonder . 59.30:heropleving van het platteland, 59.58: Voedsel op waarde schatten (waar is de Britse kaas gebleven?) 1 uur en 5 sec|; A good society is where everybody eats well.
ER was slechts tijd voor enkele vragen. Een van de vragen: Wat voor oplossing zie je voor ‘megacities’ die overal zijn ontstaan, zoals Lagos, de hoofdstad van Nigeria, met 21 miljoen inwoners? C.S: dat is een groot probleem. De westerse geschiedenis heeft tot deze heel schadelijke ontwikkeling geleid. De plattelands-economie moet opleven. Plus de steden per stadsdeel re-vitaliseren: zoveel mogelijk tuinen inrichten (zoals Hvanna, ook langs de wegen) voor voedselproductie en verwerking, per stadsdeel. Ze wil graag de discussie voortzetten op www.carolynsteeel.com
Wat ook nog ter sprake kwam:
- Elinor Ostrom schreef in 1999 ‘governing the commons’ waarin ze bewees dat samenwerking, bijv. in de landbouw, kán. Dit i.t.t. het boek ‘the Tragedy of the Commons’, uit 1969, waarin Hardin beweerde dat er altijd overproductie zou ontstaan, en dat privatisering óf overheids-regulering van grond de enige oplossingen waren. Zie ook deze bespreking waarin ook Elinor’s Ostrom’s 8 principes (voor samenwerking) worden besproken.
- Almere \Oosterwold werd een paar keer genoemd als voorbeeld. Het plaatje erbij is echter geen weerspiegeling van de huidige situatie maar een tekening uit 2011 van wat men toen dacht hoe het zich zou kunnen ontwikkelen. Het is eigenlijk een nieuwbouwproject waarin mensen veel zelf kunnen regelen. Het moet wel duurzaam zijn, en de helft van het kavel moet aan stadslandbouw besteed worden. Hier een artikel in One World waarin Kelly Mostert vertelt waarom ze haar inschrijving introk. (Helaas bleek Oosterwold een voorbeeld van de Neoliberale gedachte : de overheid regelt niets , en de burger knapt het zelf op. ) Wel vond in februari 2020 de eerste aanplant plaats van een voedselbos ter grootte van 50 ha, ‘Eemvallei Zuid’. Maar is dit het soort stadslandbouw dat Steel bedoelde?
Verslag door Greet Goverde